Pytanie od Jacka: “Czy może Pan mi podać jakieś przykłady na czułość? Byłem ostatnio w górach, dzień pochmurny, mgła robiłem na ISO 400/800/1000 i chyba najlepiej mi wyszły zdjęcia te w ISO 400. Może poda Pan mi jakieś przykłady. Zaczynam powoli uczyć się i aparatu, i robienia zdjęć.”

Dziękuję za zgłoszenie pytania. Jest ono istotne z punktu widzenia początkującego fotografa. Początkowo chciałem zrobić ściągę z tego tematu, ale muszę ją dobrze przemyśleć. W Internecie możesz spotkać ściągi/infografiki na różne tematy. Są też poświęcone ISO. Można w nich wyczytać, że np. słoneczny dzień to ISO 100, portret w cieniu – ISO 200, pochmurny dzień – ISO 400, zdjęcia nocne – ISO 1600 itd. Problem jest taki, że tak skonstruowana porada, bez dodatkowego wyjaśnienia sugeruje, że w danych warunkach trzeba wykorzystywać określone wartości ISO. Trzeba więc podkreślić, że jest to niestety absolutna bzdura i uproszczenie, które bardziej szkodzi niż pomaga. Oczywiście może się zdarzyć, że w danych warunkach konieczne będzie użycie podanej wartości ISO, ale nie zawsze, a w zasadzie tylko w określonych przypadkach.

Czułość ISO – co to jest?

W aparacie fotograficznym czułość ISO określa wrażliwość matrycy na światło. Im wyższa wartość, tym matryca jest na nie bardziej wrażliwa. Ta wrażliwość nie wynika jednak z tego, ze raptem matryca jest jakaś inna i robi się bardziej czuła na światło. Ta większa wrażliwość w uproszczeniu jest niczym innym jak wzmocnieniem sygnału odebranego przez matrycę. Podnosząc ISO w aparacie nie zmieniasz wrażliwości matrycy na światło, tylko dajesz rozkaz do oprogramowania aparatu, by zarejestrowany sygnał został odpowiednio wzmocniony/przemnożony. Ps. Były już konstrukcje matryc, które zawierały receptory o różnej czułości, ale jakoś się nie przyjęły. W standardowych matrycach wszystkie receptory są jednakowo czułe na światło.

Podnoszenie wartości ISO wiąże się więc ze wzmacnianiem sygnału odebranego przez matrycę. Sygnał ten nie jest jednak wynikiem tylko naświetlenia, ale zawiera w sobie tak zwany szum cyfrowy. Wzmacniając go wzmocnieniu ulega również szum i dlatego mamy pogorszenie jakości obrazu przy wysokim ISO. Wiąże się to z widocznym zaszumieniem obrazu, mniejszym kontrastem, niższą szczegółowością zdjęcia oraz słabszym nasyceniem barw.

Stopień degradacji zdjęcia wraz z podnoszeniem ISO jest różny w zależności od rodzaju matrycy i jakości jej wykonania. Najlepiej przetestuj swój aparat, by przekonać się jak to jest u Ciebie. Przykład takich zdjęć możesz zobaczyć we wpisie Co to jest to całe ISO?. Zobacz też wpis Czy zdjęcie z wysokim ISO jest jeszcze użyteczne?

Dlatego dobierając ekspozycję w pierwszej kolejności ustalasz wartości dla przysłony i czasu naświetlania, a ISO pozostawiasz jak najniższe. Jego podniesienie powinno wynikać z braku możliwości zastosowania innych środków zapewniających poprawne naświetlenie. Te inne środki to np. dodanie własnego oświetlenia (np. z lampy błyskowej) lub wykorzystanie statywu, by można było zastosować dłuższe czasy naświetlania. Oczywiście te dodatkowe środki: oświetlenie, statyw i stabilizatory obrazu oraz podniesienie ISO konieczne są kiedy masz za mało światła zastanego.

Czułość ISO – kiedy trzeba ją podnieść

W dobrym oświetleniu, w słoneczny dzień zazwyczaj nie masz potrzeby podniesienia wartości ISO. Do większości fotografowanych scen wystarczą dostępne zakresy przysłony i czasu migawki. Jeśli jednak potrzebujesz wykonać zdjęcie z mocno przymkniętą przysłoną i krótkim czasem naświetlania, to wtedy może być potrzebne podniesienie ISO.

Mocno przymknięta przysłona

Zdjęcie: matryca APS-C; ogniskowa: 85mm; czas: 1/30s; przysłona: f/32; ISO 400. Promienie światła przechodzące przez liście przy przymkniętej przysłonie i podniesioną czułością ISO.

Tutaj mamy słoneczny dzień. Aby uzyskać promienie światła trzeba mocno przymknąć przysłonę np. do f/32. Zdjęcie było robione z ręki w dość mało wygodnej pozycji, bo skierowanej w górę dlatego czas naświetlania nie mógł być zbyt długi. To spowodowało konieczność podniesienia czułości ISO, by uzyskać odpowiednie naświetlenie kadru.

Krótki czas migawki

Inny przypadek, to jeśli nie ma już zbyt dużo światła, a potrzebujesz zamrozić ruch krótkim czasem migawki. Wtedy też może się okazać, że potrzebujesz podnieść czułość ISO.

Zdjęcie: matryca APS-C; ogniskowa: 18mm; czas: 1/500s; przysłona: f/11; ISO 800. Przy zastanym oświetleniu krótki czas migawki i przymknięta przysłona wymusiły podniesioną wartość czułości ISO.

Zdjęcia nocne w mieście

Zdjęcia nocne to jeszcze jeden temat, który wymaga lub nie wysokich czułości ISO. Jeśli fotografujesz środowisko miejskie z ręki, to zapewne podniesienie ISO będzie potrzebne. Jeśli jednak skupiasz się na architekturze miasta i oświetleniu, to możesz zastosować dłuższe czasy naświetlania. Wtedy korzystając ze statywu dajesz najniższe ISO jakie masz w aparacie.

Zdjęcie: matryca 1 cal; ogniskowa: 18mm; czas: 1/30s; przysłona: f/2.8; ISO 800. Zdjęcie nocne robione z ręki wymusiło podniesioną wartość czułości ISO.

Zdjęcie: matryca APS-C; ogniskowa: 18mm; czas: 30s; przysłona: f/11; ISO 100. Zdjęcie nocne ze statywu umożliwiło zachowanie niskiego ISO.

Zdjęcia w pochmurny dzień

Podobnie ma się sprawa ze zdjęciami w pochmurny dzień. To czy będzie potrzebne podniesienie ISO zależy od tego jakie zdjęcie robisz, jaki jest fotografowany motyw i jakie wynikają z tego konieczne do zastosowania wartości przysłony i czasu naświetlania. Jeśli motyw jest statyczny i nie musisz przymykać mocno przysłony, to zazwyczaj można zrobić zdjęcia i przy ISO 100. Nie ma potrzeby jego podnoszenia. Jeśli jednak zdjęcie będzie wymagało krótszych czasów migawki a nie masz super jasnego obiektywu, to pewnie się okaże, że trzeba podnieść ISO. Jak bardzo, to zależy od jasności obiektywu i od tego jak krótki czas migawki musisz zastosować. I oczywiście od rodzaju zachmurzenia, czyli ile faktycznie tego światła będziesz miał.

Zdjęcie: matryca APS-C; ogniskowa: 57mm; czas: 1/80s; przysłona: f/5; ISO 100. Pochmurny dzień. Zdjęcie statyczne umożliwiło zachowanie niskiego ISO.

Zdjęcie: matryca APS-C; ogniskowa: 70mm; czas: 1/400s; przysłona: f/4.5; ISO 1250. Pochmurny dzień. Konieczność zastosowania krótkiego czasu migawki wymusiły podniesioną wartość czułości ISO.

Gwiazdy na niebie

Wysokie ISO na pewno będzie potrzebne kiedy fotografujesz przy naprawdę słabym świetle. Takim tematem ze słabym oświetleniem jest np. nocne niebo pełne gwiazd. Tu zazwyczaj będziesz potrzebował ISO w okolicy 3200. Poza tym będzie potrzebny statyw, bo czasy naświetlania to kilka sekund do kilku minut.

Zdjęcie: matryca APS-C; ogniskowa: 10mm; czas: 30s; przysłona: f/4; ISO 3200. Nocne niebo.

Więcej na temat doboru składników ekspozycji znajdziesz w kursie “Ekspozycja – klucz do nowych zdjęć“.