Przysłona w aparacie - wyraźnie widoczne listki przysłony

Przysłona w aparacie – poradnik obsługi aparatu fotograficznego

Przysłona w aparacie jest najczęściej ustawianą wartością. Zazwyczaj właśnie do niej są dobierane pozostałe parametry ekspozycji. Warto więc dokładnie zapoznać się jej właściwościami.

Czym jest, na co dokładnie wpływa i jakie są konsekwencje zastosowania określonego otworu przysłony? Co oznacza i jak ustawiać konkretną wartość przysłony? Zapraszam do lektury wpisu z podstaw obsługi aparatu fotograficznego.

Co to jest przysłona?

Przysłona w aparacie - widok na obiektyw z widocznymi listkami przysłony

Przysłona umiejscowiona zazwyczaj bezpośrednio w obiektywie to nic innego jak otwór, którego wielkość można zmieniać. Reguluje ona moc światła przepuszczaną przez obiektyw. Zazwyczaj przysłona zbudowana jest z kilku blaszek, które nachodzą na siebie. Odpowiednie ich ustawienie zmienia wielkość otworu. Stopień otwarcia definiowany przez liczbę przysłony reguluje ilość światła i wpływa na jasność uzyskanego zdjęcia.

We współczesnych obiektywach przysłona domykana jest automatycznie po wciśnięciu spustu migawki — tuż przed wykonaniem zdjęcia. Dlatego w normalnej sytuacji nie widać listków przysłony, są one schowane, a obiektyw przepuszcza maksimum światła.

Kształt blaszek, ilość i ułożenie decydują również o sposobie rozmycia tła. Więcej na ten temat znajdziesz w ebooku Magia głębi ostrości. Tak więc w fotografii z punktu widzenia przysłony istotny jest rozmiar tworzonego otworu oraz jego kształt.

Listki przysłony w obiektywie

Aby pokazać listki przysłony w różnych ustawieniach, najlepiej posłużyć się obiektywem manualnym. Tu wartość przysłony ustawiana jest za pomocą pierścienia znajdującego się na jego obudowie.

Maksymalny otwór przysłony dla tego obiektywu. Elementy przysłony są schowane. Przysłona f/1.8
Maksymalny otwór przysłony dla tego obiektywu. Elementy przysłony są schowane. Przysłona f/1.8.

Obiektyw z przymkniętą przysłoną do wartości f/5.6. Widać 6 listków przysłony.
Obiektyw z przymkniętą przysłoną do wartości f/5.6. Widać 6 listków przysłony.

Ustawiona przysłona f/16.
Ustawiona przysłona f/16.

Co oznacza wartość przysłony (liczba przysłony)?

Wartość przysłony określa rozmiar otworu względnego obiektywu. Podawana jest jako ułamek ogniskowej “f”. W uproszczeniu, zamiast np. pisać 1/2 f stosowany jest zapis f/2. Wartość f/1 oznacza, że średnica otworu względnego jest równa ogniskowej obiektywu.

Przysłona może przyjmować ściśle określone wartości. Są to: … f/1, f/1.4, f/2, f/2.8, f/4, f/5.6, f/8, f/11, f/16, f/22, f/32, f/45, f/64 … Z konstrukcji obiektywu wynika możliwy do ustawienia zakres zmian. Zmiana wartości przysłony o jedną wartość skutkuje dwukrotnym zwiększeniem mocy przepuszczanego światła, jeśli otwór jest powiększany. Jeśli jest zmniejszany o jeden stopień, to moc światła zmniejsza się o połowę. Przy przysłonie f/2.8 na matrycę światłoczułą będzie padało 2 razy więcej światła niż przy przysłonie f/4 lub 4 razy więcej niż przy f/5.6.

Obiektywy dają też możliwość ustawienia przysłony ze skokiem mniejszym niż jeden stopień. Oto przykład ciągu wartości zmian przysłony przy zmianie, co 1/3 stopnia: … 1.0, 1.1, 1.2, 1.4, 1.6, 1.8, 2.0, 2.2, 2.5, 2.8, 3.2, 3.5, 4.0, 4.5, 5.0, 5.6, 6.3, 7.1, 8.0, 9.0, 10, 11, 13, 14, 16, 18, 20, 22, 25, 29, 32, 36, 40, 45, 51, 57, 64 …

Istnieją też obiektywy ze zmianą przysłony, co pół stopnia. W bardziej zaawansowanych aparatach cyfrowych można nawet spotkać opcję, wyboru skoku zmiany wartości przysłony. Czy ma się ona zmieniać o 1/3, czy o 1/2 stopnia. Ja używam dokładniejszych zmian o 1/3 stopnia.

Więcej na ten temat znajdziesz we wpisie: Wartość przysłony i jak ustawiać pośrednie.

Na co ma wpływ przysłona?

Przysłona wpływa na kilka czynników. Podejmując zatem decyzję co do wyboru konkretnej wartości przysłony, należy brać pod uwagę:

  • moc światła padającego na matrycę aparatu,
  • głębię ostrości,
  • ostrość zdjęcia związaną z rozdzielczością optyczną obiektywu,
  • efekt gwiazdki na jasnych obiektach po przymknięciu przysłony
  • efekt bokeh.

Głębia ostrości a przysłona

O wpływie przysłony na moc światła padającego na matrycę aparatu już wiesz. Drugi w kolejce czynnik, na który wpływa przysłona, to głębia ostrości. Tutaj zależność jest prosta. Im bardziej przymknięta przysłona, tym większa głębia ostrości. Czyli zwiększając otwór przysłony, powodujesz, że głębia ostrości maleje, a zmniejszając go, że będzie wzrastać.

Głębia ostrości to strefa, która daje wrażenie ostrości na zdjęciu.
Głębia ostrości to strefa, która daje wrażenie ostrości na zdjęciu. To zdjęcie gazety zostało zrobione obiektywem o ogniskowej 100 mm przy ustawionej przysłonie na f/2.8.

Przysłona a ostrość zdjęcia

Warto też wiedzieć, że przymykanie przysłony w celu zwiększenia głębi ostrości niesie ze sobą pewne ograniczenia. Dotyczą one rozdzielczości rejestrowanego obrazu. Wraz ze zmniejszaniem otworu do głosu dochodzi niekorzystne w fotografii zjawisko dyfrakcji. Polega ono na uginaniu się światła na krawędziach listków przysłony. Im mniejszy otwór przysłony, tym silniejszy wpływ tego zjawiska. Skutkiem tego jest zmniejszenie rozdzielczości zdjęcia, a co za tym idzie, jego ostrości.

W jakim stopniu jest to niekorzystne? Wszystko zależy od tego, jak duże powiększenia będziesz robił/robiła ze swoich zdjęć i z jakiej odległości będziesz je oglądał/oglądała. W większości przypadków prawdopodobnie nie zauważysz żadnej różnicy. Przy dużych powiększeniach jednak będzie to już widoczne. Do sprawdzania rozdzielczości obrazu służą specjalne tablice, jednak w domowych warunkach wystarczy, że sfotografujesz posiadanym obiektywem coś, co zawiera drobne elementy np. banknot. Porównując zdjęcia zrobione przy różnej przysłonie, zobaczysz, jak bardzo spada rozdzielczość obrazu i przy jakim najmniejszym otworze przysłon uzyskany obraz jest dla Ciebie akceptowalny. Ten spadek rozdzielczości obrazu szybciej jest widoczny w aparatach z małą matrycą, czyli w aparatach kompaktowych. Przy matrycach większych typu 3/4”, APS-C czy FF nie jest to aż tak widoczne.

Liczba listków przysłony i efekt gwiazdki

Przymknięta przysłona do f/32
Efekt dyfrakcji. Przymknięta przysłona do f/32.

Innym przejawem zjawiska dyfrakcji jest powstawanie „gwiazdek” na jasnych punktach kadru. Możesz mieć z tym do czynienia w przypadku zdjęć np. słońca lub lamp ulicznych świecących nocą. Przy zbyt silnym przymknięciu przysłony powstałe gwiazdki mogą mocno zdominować kadr. Wtedy to one staną się tym, co w pierwszej chwili zobaczy odbiorca. Musisz się więc zastanowić, czy w danym ujęciu ten efekt ubogaci zdjęcie, czy wręcz przeciwnie „zasłoni” to, co chcesz pokazać. Ilość listków przysłony oraz to, czy jest ona parzysta, czy nieparzysta ma bezpośredni wpływ na liczbę powstałych promieni.

Więcej na ten temat przeczytasz we wpisie: Zdjęcia nocne z lampami jak gwiazdy.

Jeśli chodzi o efekt bokeh, to chodzi tu o sposób rozpraszania jasnych punktów obrazu, które są poza głębią ostrości. Kształt przysłony ma bezpośredni wpływ na wygląd tego rozpraszania. Możesz to zobaczyć we wpisie Bokeh – jak zmienia się w zależności od wartości przysłony.

Jak ustawić przysłonę?

Jeśli korzystasz z aparatu w trybie automatycznym, to aparat po dokonaniu pomiaru światła sam ustawi parametry ekspozycji w tym “odpowiednią” wartość przysłony. Jeśli więc chcesz samodzielnie decydować o ustawieniach przysłony, to musisz przełączyć aparat w tryb A (oznaczany również jako Av). W tym trybie ustawiasz wartość przysłony na aparacie, a on do tej wartości dobiera odpowiedni czas naświetlania. Innym trybem samodzielnego decydowania o przysłonie jest tryb M. Tutaj decydujesz nie tylko o wartości przysłony, ale również o czasie naświetlania.

Jaka jest przysłona w obiektywie?

Robiąc zdjęcia, warto znać parametry swojego obiektywu. Jaki przedział zmian przysłony masz w nim dostępny oraz ile listków przysłony posiada? Wartość największego otwory przysłony możesz odczytać już z nazwy obiektywu. W tej nawie poza innymi parametrami masz zawsze podaną jego ogniskową oraz właśnie wartość największego otworu przysłony. Jeśli obiektyw jest stałoogniskowy, ma jedną ogniskową, to największa przysłona też jest jedna. Natomiast w przypadku obiektywów typu zoom możesz się spotkać z sytuacją, w której masz jedną lub zakres zmian przysłony w zależności od ogniskowej. Zobacz to na przykładzie.

Wartość przysłony w nazwie obiektywu
Canon EF 50 mm f/1.4 USM. Przysłona f/1.4 na obiektywie oznaczona jest jako 1:1.4.

Obiektyw zoom i stała wartość przysłony
Canon EF 70-200 mm f/4L IS USM. Przysłona f/4 na obiektywie oznaczona jest jako 1:4.

Przysłona w aparacie - wartości podane na obiektywie
Canon EF-S 15-85 mm f/3.5-5.6 IS USM. Zakres zmian przysłon oznaczony jest na obiektywie jako 1:3.5-5.6.

Obiektyw stałoogniskowy np. o symbolu Canon EF 50 mm f/1.4 USM posiada największą przysłonę o wartości f/1.4. Obiektyw zoom Canon EF 70-200 mm f/4L IS USM też posiada jedną największą przysłoną. W nim ma ona wartości f/4. Natomiast w obiektywie zoom Canon EF-S 15-85 mm f/3.5-5.6 IS USM ta największa przysłona zmienia swoją wartość w zależności od ustawionej ogniskowej. Przy ogniskowej 15 mm ma f/3.5, natomiast przy ogniskowej 85 mm f/5.6.

Szerszy opis tego tematu znajdziesz we wpisie: Dlaczego przy kręceniu zoomem zmienia się przysłona?

Tak więc z nazwy obiektywu możesz odczytać największą wartość przysłony. Natomiast po informację o pozostałych parametrach musisz sięgnąć do instrukcji  z parametrami technicznymi obiektywu. Znajdziesz tam informację, jak mocno możesz przymknąć przysłonę, do jakiej wartości oraz ile listków przysłony posiada.

Inną metodą na dowiedzenie się jak mocno możesz przymknąć przysłonę, jest po prostu podpięcie obiektywu do aparatu, przełączenie go w tryb A (Av) i sprawdzenie jaki zakres przysłon możesz ustawić.

Liczbę listków przysłony możesz pośrednio odczytać, wykonując zdjęcie jasnego punktu przy maksymalnie przymkniętej przysłonie. Powstaną wtedy promienie odchodzące od tego punku. Ich liczba będzie świadczyć o liczbie listków przysłony. Masz to opisane i pokazane dokładnie we wpisie: Mała przysłona i duże promienie – jak wykorzystać wadę optyczną.

Aparat fotograficzny i przysłona — podsumowanie

Jak widzisz po tym artykule, przysłona ma istotny wpływ na sposób, w jaki będzie pokazany fotografowany obiekt na zdjęciu. Nie warto więc, by aparat za Ciebie o tym decydował. Samodzielnie zacznij ustawiać parametry zdjęcia i decyduj, jaką masz głębię ostrości, ostrość zdjęcia, czy efekt gwiazdy na jasnych punktach kadru.

Oczywiście przysłona to tylko jeden z parametrów ekspozycji. Czas naświetlania i ISO to kolejne elementy. Jednak to przysłona ma najczęściej największy wpływ na Twoje zdjęcia. Nie można jej nie doceniać. Dlatego tryb preselekcji przysłony (A/Av) jest bardzo chętnie wykorzystywany przez fotografów.

Co o tym sądzisz? Zostaw komentarz